اقتصاد دانش بنیان چیست؟

تبیین:

هر روزه مفاهیم جدیدی در اقتصاد به وجود می‌آیند که با کمک آنها می‌توان تغییرات بزرگی را در جامعه ایجاد کرد. یعنی بسیاری از مفاهیم فعلی در اقتصاد از ابتدا یا برای مثال در دهه های گذشته وجود نداشته اند بلکه با توجه به گذشت زمان و تغییر شرایط یا مفاهیم جدید و یا حتی گرایش و رشته های جدیدی در حوزه علم از جمله اقتصاد متولد می‌شوند. مثلا گرایش هایی چون اقتصاد سلامت، اقتصاد گردشگری و یا مفاهیمی چون اقتصاد دانش بنیان یا حتی اقتصاد خرد گرایش ها و مفاهیمی هستند که از ابتدای پیدایش علم اقتصاد در قرن هجدهم وجود نداشته و با گذشت زمان و بر اساس مقتضیات و شرایط متولد شده اند. 

·        دانش در خدمت تولید

اقتصاد دانش بنیان یکی از همین موارد است. این اقتصاد بر به‌کارگیری دانش برای تولید محصولات و خدمات تاکید دارد. در واقع این اقتصاد نوعی اقتصاد است که در آن دانش، فناوری و نوآوری به عنوان عوامل اصلی رشد اقتصادی شناخته می‌شوند. در این نوع از اقتصاد دولت، صنایع و دانشگاه‌ها با همکاری یکدیگر تجارب خود را به اشتراک می‌گذارند. در این حالت بهبود روند توسعه اقتصادی از طریق ایجاد نوآوری‌های جدید به صورت ویژه ایجاد می‌شود و به عبارت دیگر در این نوع از اقتصاد تمرکز بر فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای پیشرفت فناوری و نوآوری است و این اقتصاد را می توان یک رویکرد نوین در اقتصاد دانست که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته به سمت ایجاد ارزش و افزایش تولید حرکت می‌کند.

در معرفی محور‌های اصلی اقتصاد دانش بنیان می توان به فناوری، ارتباطات، آموزش و پژوهش، سرمایه انسانی و فرهنگ سازمانی اشاره کرد که البته مهمترین محور‌ اصلی اقتصاد دانش بنیان در میان موارد فوق، تکنولوژی و دانش است. برای مثال عمده افرادی که در این مدل اقتصادی فعالیت می‌کنند سواد رایانه ای بالایی دارند و در یک حوزه مرتبط با تکنولوژی متخصص هستند. در ابتدا به نظر می‌رسید در این اقتصاد مدرن، اهمیت مدرک دانشگاهی بسیار بالا باشد. اما به مرور زمان ثابت شد افرادی که تنها دارای مدرک دانشگاهی بوده و هیچ تخصص کاربردی برای فعالیت در بازار یاد نگرفته‌اند، به تدریج از بازار حذف خواهند شد.

·        مولفه های اقتصاد دانش بنیان

شناخت درست و آگاهانه مولفه‌های اقتصاد دانش بنیان این فرصت را فراهم می‌کند تا درک بهتری از این مفهوم داشته باشیم. تجربه این موضوع را ثابت کرده است که این سبک از اقتصاد می‌تواند تاثیرات مثبت بسیاری بر اقتصاد جامعه داشته باشد. با تولید دانش جدید و نوآوری، افراد و شرکت‌ها قادر به ایجاد محصولات و خدماتی هستند که بهبود عملکرد اقتصادی را به همراه دارند. در اقتصاد دانش بنیان تمرکز بر گسترش دانش است. اقتصاد دانش بنیان در ایران شاید بیشتر از تمام کشور‌های جهان اهمیت داشته باشد. چرا که رشد و توسعه این مدل اقتصادی در کشور می تواند بخشی از وابستگی درآمدی ما به نفت را از بین برده و منابع جدیدی برای خلق ارزش ایجاد کند. در واقع اجرای درست اقتصاد دانش بنیان یکی از بهترین راه‌ها برای رشد خدمات و محصولات جدید در بین مردم است.

همان طور که رهبر معظم انقلاب نیز بارها در سخنانشان اشاره داشتند تولید مقوله‌ای است که مهمترین مسائل اقتصادی کشور مانند بیکاری، درآمد سرانه و رشد اقتصادی با رونق آن حل می‌شود. موضوعی که نشان دهنده اهمیت مقوله تولید است. تکرار کلید واژه تولید و مشتقات آن در نامگذاری سال های اخیر نشان دهنده اهمیت این موضوع است. مطرح شدن عبارت اقتصاد دانش بنیان و اشتغال آفرین به عنوان شعار سال در سال های گذشته نشان می‌دهد که بحث دانش بنیان شدن تولید می تواند منشا تحولات مهمی در حوزه تولید بوده و نشان دهنده لزوم ورود کشور به مرحله جدیدی از دوران اقتصادی است که توجه به تولید و افزایش رشد اقتصادی باید با تمرکز بر قیود و ویژگی هایی، چون اشتغال آفرینی و دانش بنیان بودن آن باشد؛ چرا که در سال‌های گذشته عمده تمرکز کشور در حوزه تولید بر فعالیت‌های سرمایه بر بوده و متناسب با افزایش تولید شاهد افزایش سرمایه گذاری و مصرف منابع انرژی و..... بوده ایم که این روند در قرن جدید باید اصلاح و به سمت تولید با اولویت اشتغال زایی حرکت کند، در واقع تولید باید به سمت فعالیت‌هایی برود که بیشترین بازدهی را با کمترین منابع مورد استفاده داشته باشند. شاید این موضوع را بتوان هدف نهایی و اصلی اقتصاد دانش بنیان دانست[a1]  . اینکه ما بتوانیم با استفاده از علم و تکنولوژی با میزانی مشخص از نهاده ها و عوامل تولید میزان تولید خود را به مقدار قابل توجهی افزایش دهیم‌.

·        تولید دانش بنیان، لازمه خلق رشد اقتصادی

ضمن اینکه می توان توجه به تولید دانش بنیان را لازمه خلق رشد اقتصادی پایدار دانست، چرا که سال هاست اقتصاددانان به این نتیجه رسیده اند که تولید و رشد اقتصادی صرف نمی‌تواند منجر به رشد اقتصادی پایدار شود لذا برای تحقق تولید و رشد اقتصادی پایدار باید مولفه‌ها و قیودی را در نظر گرفت. نقش بهره وری در رشد‌های اقتصادی پیش بینی شده در اقتصاد ایران هرگز محقق نشده و نقش آن در رشد اقتصادی طی یکی دو دهه اخیر چیزی نزدیک به صفر بوده است این در حالی است که در تولید دانش بنیان توجه ویژه‌ای به بهره وری وجود دارد و شاید بتوان یکی از ضروریات تحقق اقتصاد دانش بنیان را توجه به موضوع بهره وری در تولید و رشد اقتصادی دانست. ضمن اینکه براساس بررسی‌های انجام شده، بخش قابل توجهی از پیشرفت‌های صنعتی طی دهه‌های اخیرحاصل فعالیت‌های نوآورانه کسب و کار‌های کوچک بوده که دو ویژگی اصلی این کسب و کارها، کاربر بودن به جای سرمایه بر بودن و دانش بنیان بودن این کسب و کار‌ها بوده است. موضوعی که به خودی خود و به تنهایی نشان دهنده جایگاه مهم اقتصاد دانش بنیان است.